The Elements of Style - Bölüm 2: Kompozisyonun Temel İlkeleri

Kitabın "Kompozisyonun Temel İlkeleri (Elementary Principles of Composition)" adındaki ikinci bölümü, daha açık ve etkili bir metin kaleme almak için uyulması gereken 11 kural içeriyor. 

Verilen örneklerde eğer "--->" kullanılmışsa okun sağında yer alan kelime/cümle/paragraf, öncesindeki ifadenin o kurala uygun olarak yeniden yazılmış halini göstermektedir. Eğer örnek içerisinde bu şekilde başlayan bir ifade yoksa veya örneğin ardından aksi belirtilmiyorsa örnek zaten kurala uygun olarak yazılmıştır.

***

12- Uygun bir tasarım seçin ve ona bağlı kalın.

• Her türlü yazının temelinde bir yapısal tasarım bulunur. Yazarlar yeteneklerine, ihtiyaçlarına ve kompozisyon esnasında ortaya çıkan beklenmedik olaylara göre bu tasarımı takip ederler veya kısmen ondan saparlar. Yazının etkili olabilmesi için yazarın düşüncelerini yakından takip etmesi gerekir, ancak bu düşüncelerin oluşma sırasını değil. Bunun için bir plan gerekmektedir. Bazı durumlarda en iyi tasarım hiç tasarım olmamasıdır, örneğin bir aşk mektubu basitçe içini dökmektir. Ama çoğu durumda planlama, yazmaya bilinçli bir şekilde başlamanın en doğru yoludur. Bu nedenle kompozisyonun ilk ilkesi, yazının alacağı şekli öngörmek ya da belirlemek ve bu şekli takip etmektir.

• Bir sone, her biri aynı sayıda heceye sahip on dört dizeden oluşur. Bu sayede bir sone yazarı, oraya nasıl gideceğini bilemeyebilse de tam olarak nereye doğru ilerlediğini bilir. Çoğu kompozisyon biçimi sonelerden daha esnektir, net tanımlanmamıştır ama hepsi de yazarın ete kemiğe büründüreceği bir iskelete sahiptir. Yazar şekli ne kadar iyi kavrarsa başarı şansı da o kadar artar.

***

13- Kompozisyonun temel birimi paragraflar olsun.

• Paragraf oldukça elverişli bir birimdir, yazınsal çalışmaların her türlüsüne hizmet eder. Kendi içinde tutarlı olduğu sürece bir paragraf kısa, tek bir cümleden tutun da uzun bir pasaja değin herhangi bir uzunlukta olabilir.

• Eğer yazılacak konu kapsamlı değilse ya da siz konuya kısaca değinmeyi planlıyorsanız yazıyı başlıklara bölmeye gerek yoktur. Yani kısa bir açıklama, bir kitap eleştirisi, bir olayın kısa tasviri yazılırken tek bir paragraf yeterlidir. Ancak paragraf yazıldıktan sonra onu bölmenin iyi olup olmayacağını anlamak için gözden geçirmelisiniz.

• Bununla birlikte, genellikle bir konu, her biri bir paragrafta ele alınması gereken başlıklara bölünmeyi gerektirir. Her başlığı ayrı bir paragrafta ele almanın amacı okura yardımcı olmaktır. Her paragrafın başlangıcı, ona konunun gelişiminde yeni bir adımın atıldığının işaretidir. Kural olarak, bir paragraf tek bir cümleden oluşmamalıdır ama bir açıklamanın veya argümanın bölümleri arasındaki ilişkiyi gösteren geçiş cümleleri için istisna yapılabilir.

• Diyalogda, her konuşma, tek bir kelime bile olsa, genellikle kendi başına bir paragraftır. Yani her konuşmacı değişikliğinde yeni bir paragraf başlar.

• Her paragrafa ya konuyu anlatan ya da geçişe yardımcı olan bir cümle ile başlayın. Bir paragraf daha büyük bir kompozisyonun parçasını oluşturuyorsa, öncekiyle olan ilişkisinin veya bütünün bir parçası olarak işlevinin ifade edilmesi gerekebilir.

• Paragraf yazmanın iyi bir göz gerektirdiğini de unutmayın. Uzun yazı blokları genellikle bunlarla baş etmeye isteksiz okurlar için oldukça zorluk yaratabilir. Bu nedenle anlam açısından bir fayda sağlamasa bile uzun paragrafları ikiye bölmek görsel olarak faydalı olabilir. Ancak art arda gelen kısa paragrafların da dikkat dağıtıcı olabileceği unutulmamalıdır.

***

14- Etken filleri (active voice) kullanın.

• Etken çatı, genellikle edilgen çatıdan çok daha doğrudan ve güçlüdür. Alttaki cümlelerden etken fiil kullanılan ikincisi, ilkinden daha anlaşılır, çarpıcı ve kısadır.

• My first visit to Boston will always be remembered by me.
  ---> I shall always remember my first visit to Boston.

• Elbette bu kural, yazarın bazen uygun ve gerekli olan edilgen çatıdan tamamen vazgeçmesi gerektiği anlamına gelmez.

• The dramatists of the Restoration are little esteemed today.
• Modern readers have little esteem for the dramatists of the Restoration.

• Yukarıdaki cümlelerden ilki Restorasyon dönemi oyun yazarları hakkındaki bir paragrafta kullanılabilecekken ikincisi modern okurların zevklerine ilişkin bir paragrafta kullanılabilir. Bu örneklerde olduğu gibi belirli bir kelimeyi cümlenin öznesi yapma ihtiyacı, hangi sesin kullanılacağını belirleyecektir.

• Ancak etken çatının kullanımının alışkanlık haline getirilmesi etkili bir yazıma olanak sağlar. Bu yalnızca bir eylemi anlatan anlatılar için değil, her türden yazılı metin için geçerlidir. Pek çok betimleme ya da açıklama cümlesi, yapmacık ifadeler yerine etken sese sahip ifadeler kullanılarak canlı ve vurucu hale getirilebilir.

• There were a great number of dead leaves lying on the ground.
  ---> Dead leaves covered the ground.
• At dawn the crowing of a rooster could he heard.
  ---> The cock’s crow came with dawn.
• It was not long before she was very sorry that she had said what she had.
  ---> She soon repented her words.

***

15- İfadeleri olumlu formda kullanın.

• Kesin iddialarda bulunun. Heyecansız, renksiz, tereddütlü, çekimser bir dil kullanmaktan kaçının. Not kelimesini inkâr ya da zıtlık için kullanın, asla kaytarma aracı olarak kullanmayın. 

• He was not very often on time. ---> He usually came late.
• She did not think that studying Latin was much use. ---> She thought the study of Latin useless.

• Okur, kendisine neyin olmayacağının değil, olacak şeylerin söylenmesini ister. Bu nedenle olumsuzu bile olumlu biçimde ifade etmek daha iyidir.

• not honest ---> dishonest
• not important ---> trifling
• did not remember ---> forgot
• did not pay any attention to ---> ignored
• did not have much confidence in ---> distrusted

• Karşıtlık için negatif ve pozitifi beraber kullanmak daha güçlü bir yapı sağlar.

• Not charity, but simple justice.
• Not that I loved Caesar less, but that I loved Rome more.

• Gereksiz yardımcılarla veya koşullamalarla nitelenen ifadeler kararsız görünür.

• Applicants can make a good impression by being neat and punctual.
  ---> Applicants will make a good impression if they are neat and punctual.
  
  
• Plath may be ranked among those modern poets who died young.
  ---> Plath was one of those modern poets who died young.

• Her cümleniz bir şüphe içerirse yazınızın inandırıcılığı olmayacaktır. Would, should, could, may, might ve can kelimelerini gerçek belirsizlik içeren durumlar için saklayın.

***

16- Kesin, spesifik, somut bir dil kullanın.

• Eğer yazma sanatı üzerine çalışanların anlaştığı tek bir nokta varsa o da şudur: okurun dikkatini çekmenin ve elinde tutmanın en kesin yolu özgül, kesin ve somut olmaktır. Spesifiği genele, kesini belirsize, somutu soyuta tercih edin.

• A period of unfavorable weather set in.
  ---> It rained every day for a week.
• He showed satisfaction as he took possession of his well-earned reward.
  ---> He grinned as he pocketed the coin.

• Anlatımda ve tartışmada yazar asla somut olanı elden bırakmamalıdır, genel ilkelerden bahsederken bile bunların uygulanabileceği belirli örnekleri de anlatmalıdır.

***

17- Gereksiz kelimeleri çıkarın.

• Özlü yazı güçlüdür. Nasıl bir çizimde gereksiz çizgilere ya da bir makinede gereksiz parçalara yer yoksa bir cümlede de gereksiz kelimeler, bir paragrafta gereksiz cümleler olmamalıdır. Bu tüm cümlelerin kısa olması ya da detaylardan kaçınıp konunun yalnızca ana hatlarıyla anlatılması gerektiği anlamına gelmez. Ancak her kelimenin anlatıma bir katkısı olmalıdır.

• the question as to whether ---> whether (the question whether)
• there is no doubt but that ---> no doubt (doubtless)
• used for fuel purposes ---> used for fuel
• he is a man who ---> he
• in a hasty manner ---> hastily
• this is a subject that ---> this subject
• Her story is a strange one. ---> Her story is strange.
• the reason why is that ---> because

• "The fact that" özellikle zayıflatıcı bir ifadedir. Yer aldığı bütün cümleler gözden geçirilip bu ifade çıkarılmalıdır.

• owing to the fact that ---> since (because)
• in spite of the fact that ---> though (although)
• call your attention to the fact that ---> remind you (notify you)
• I was unaware of the fact that ---> I was unaware that (did not know)
• the fact that he had not succeeded ---> his failure
• the fact that I had arrived ---> my arrival

• Daha az sözcük kullanmanın yaygın bir yolu, tek bir karmaşık fikri adım adım bir dizi cümle olarak yazıp sonra bunları tek bir cümlede birleştirmektir.

• Macbeth was very ambitious. This led him to wish to become king of Scotland. The witches told him that this wish of his would come true. The king of Scotland at this time was Duncan. Encouraged by his wife, Macbeth murdered Duncan. He was thus enabled to succeed Duncan as king. (51 kelime) 
  
  ---> Encouraged by his wife, Macbeth achieved his ambition and realized the prediction of the witches by murdering Duncan and becoming king of Scotland in his place. (26 kelime)

***

18- Art arda bağlı cümleler yazmaktan kaçının. 

• Bağlı cümle, ana fikirle başlayan ve sonrasında tamamlayıcılar, niteleyiciler ve ilave detaylarla devam eden cümleler olarak açıklanabilir.

• Bu kural özellikle iki cümlecikten oluşup ikinci cümleciğin bir bağlaç ya da ilgi zamiri ile başladığı bağlı cümleleri işaret etmektedir. Bir yazar, cümleleri çok yoğun ve periyodik hale getirerek hata yapabilir. Ara sıra yazılan bir bağlı cümle, anlatımın fazla resmileşmesini engeller ve okura belirli bir rahatlama sağlar. Sonuç olarak bağlı cümleler basit, üzerinde çalışılmamış yazılarda yaygındır. Asıl tehlike, bunların çok sık kullanılmasıdır.

• Deneyimsiz bir yazar bazen and, but ve daha az sıklıkla who, which, when, where ve while kullanarak tamamen bu türden cümlelerden oluşan bir paragraf oluşturabilir.

• The third concert of the subscription series was given last evening, and a large audience was in attendance. Mr. Edward Appleton was the soloist, and the Boston Symphony Orchestra furnished the instrumental music. The former showed himself to be an artist of the first rank, while the latter proved itself fully deserving of its high reputation. The interest aroused by the series has been very gratifying to the Committee, and it is planned to give a similar series annually hereafter. The fourth concert will be given on Tuesday, May 10, when an equally attractive program will be presented.

• Yukarıdaki paragraf, basmakalıp ve beyhude olmasının yanı sıra cümlelerinin yapısı, mekanik simetrisi ve tekdüzeliği nedeniyle de kötü yazılmıştır.

• Art arda çok fazla bağlı cümle yazan bir yazar, bu cümleleri tekrar gözden geçirip basit cümlelerle ve sıralı cümlelerle değiştirerek monotonluğu ortadan kaldırmalıdır.

***

19- Aynı seviyede yer alan fikirleri benzer şekillerde ifade edin.

• Bu paralel yapılandırma ilkesi, içerik ve işlev bakımından benzer ifadelerin görünüş olarak da benzer olmasını gerektirir. Biçimin benzerliği, okurun içerik ve işlevin benzerliğini daha kolay fark etmesini sağlar.

• Deneyimsiz yazarlar, ifade biçimini sürekli değiştirmenin gerekli olduğuna inanarak bu ilkeyi sıklıkla ihlal ederler. Bir ifadeyi vurgulamak için tekrarlıyorsanız yazım biçimini değiştirmeniz gerekebilir. Aksi takdirde paralel yapı ilkesini uygulamalısınız.

• Formerly, science was taught in the textbook method, while now the laboratory method is employed.
  ---> Formerly, science was taught by the textbook method; now it is taught by the laboratory method.

• İlk cümle yazarın kararsız olduğunu ve tek bir ifade biçimine bağlı kalmaktan çekindiğini gösteriyor, ikincide ise yazar en azından tek bir biçimde karar kılmış.

• Bu ilkeye göre, bir dizinin tüm üyelerine uygulanan bir artikel veya edat, ya sadece birinci terimden önce kullanılmalı ya da her terimden önce tekrarlanmalıdır.

• the French, the Italians, Spanish, and Portuguese ---> the French, the Italians, the Spanish, and the Portuguese
• in spring, summer, or in winter ---> in spring, summer, or winter (in spring, in summer, or in winter)

• Bağıntılı ifadeler aynı gramer yapısını takip etmelidir. Bu kuralın birçok ihlali cümlenin yeniden düzenlenmesiyle düzeltilebilir.

• It was both a long ceremony and very tedious.
  ---> The ceremony was both long and tedious.
• A time not for words but action.
  ---> A time not for words but for action.
• Either you must grant his request or incur his ill will.
  ---> You must either grant his request or incur his ill will.
• My objections are, first, the injustice of the measure; second, that it is unconstitutional.
  ---> My objections are, first, that the measure is unjust; second, that it is unconstitutional.

***

20- Birbiriyle ilişkili kelimeleri bir arada tutun.

• Kelimelerin bir cümle içindeki konumu, aralarındaki ilişkiyi göstermenin başlıca yoludur. Kelimeler kötü yerleştirildiğinde kafa karışıklığı ve belirsizlik ortaya çıkar. Bu nedenle yazar, düşüncede ilişkili olan kelimeleri ve kelime gruplarını bir araya getirmeli ve ilişkili olmayanları birbirinden ayırmalıdır.

• He noticed a large stain in the rug that was right in the center.
  ---> He noticed a large stain right in the center of the rug.
  
  
• You can call your mother in London and tell her all about George's taking you out to dinner for just two dollars.
  ---> For just two dollars you can call your mother in London and tell her all about George's taking you out to dinner.
  
  
• New York's first commercial human-sperm bank opened Friday with semen samples from eighteen men frozen in a stainless steel tank.
  ---> New York's first commercial human-sperm bank opened Friday when semen samples were taken from eighteen men. The samples were then frozen and stored in a stainless steel tank.

***

21- Özet yazarken bir fiil çekimine bağlı kalın.

• Bir dramadaki eylemleri özetlerken şimdiki zamanı (present tense) kullanın. Bir şiiri, hikâyeyi veya romanı özetlerken yine şimdiki zamanı kullanın, ancak daha doğal görünüyorsa geçmiş zamanı da (past tense) kullanabilirsiniz. Özet şimdiki zamanda ise geçmiş eylemler yakın geçmiş zamanda (present perfect tense), özet geçmiş zamanda ise geçmiş eylemler miş’li geçmiş zamanda (past perfect tense) ifade edilmelidir.

• Chance prevents Friar John from delivering Friar Lawrence's letter to Romeo. Meanwhile, owing to her father's arbitrary change of the day set for her wedding, Juliet has been compelled to drink the potion on Tuesday night, with the result that Balthazar informs Romeo of her supposed death before Friar Lawrence learns of the non-delivery of the letter.

• Bir makaleyi özetlerken veya bir konuşmayı rapor ederken olduğu gibi, bir başkasının ifadelerini veya düşüncesini sunarken de "he said," "she stated," "the speaker added," "the speaker then went on to say," "the author also thinks" gibi ifadeleri fazla kullanmayın. Yazının en başında yazdıklarınızın özet olduğunu açıkça belirtin ve sonrasında bunu tekrarlamak için gereksiz kelime harcamayın.

• Bir edebi eserin eleştirisini veya yorumlamasını yazarken bunun özete dönüşmemesine dikkat edin. Tartışılan eserin konusunu açıklamak için yazının girişinde bir iki cümle yazmak ya da niteliklerini göstermek için birkaç atıfta bulunmak gerekebilir. Ancak hedefiniz ara sıra yorum içeren bir özet değil, kanıtlarla desteklenen derli toplu bir tartışma yazmak olmalıdır. Benzer şekilde, tartışmanın kapsamı bir dizi çalışmayı içeriyorsa, onları kronolojik sıraya göre tek tek ele almak yerine en baştan genel sonuçlara varmayı amaçlamak daha iyidir.

***

22- Vurgulanması gereken kelimeleri cümlenin sonuna yerleştirin.

• Yazarın cümlede en çok öne çıkarmak istediği kelime veya kelime grubu için en uygun yer genellikle cümlenin sondur.

• Humanity has hardly advanced in fortitude since that time, though it has advanced in many other ways.
  ---> Since that time, humanity has advanced in many ways, but it has hardly advanced in fortitude.
  
  
• This steel is principally used for making razors, because of its hardness.
  ---> Because of its hardness, this steel is used principally for making razors.

• Cümlede öne çıkan diğer bir konum ise başlangıçtır. Özne dışındaki herhangi bir öğe cümlenin başına konulduğunda vurgulu hale gelir.

• Deceit or treachery she could never forgive.
• Vast and rude, fretted by the action of nearly three thousand years, the fragments of this architecture may often seem, at first sight, like works of nature.

• Vurgulanmak istenen şeyin en sona yerleştirilmesi ilkesi bir cümlenin kelimeleri için, bir paragrafın cümleleri için ve bir kompozisyonun paragrafları için eşit derecede geçerlidir.